Maelwael Van Lymborch Huis
Exposities:
Echt Van Lymborch werd mogelijk gemaakt door:
In samenwerking met het Maelwael Van Lymborch Huis zijn dertien kunstenaars van de UNIT Academie met de kunst van de gebroeders Van Lymborch aan de haal gegaan. Zij voelden zich uitgedaagd door het verborgen werk van hun verre voorgangers. Ze oefenden met middeleeuwse schildertechnieken en ontdekten tijdloze thema’s. Ze lieten zich inspireren, verwonderen of provoceren. Bewonder hun originele werk in de expositie Echt Van Lymborch.
In de wereld van de kunst draait alles om het woord echt. Het is synoniem aan origineel en uniek, en daardoor is het waardevol. Nep is in de kunsten het tegenovergestelde. Het is namaak, fake. Kortom: kitsch en waardeloos. Met het thema echt nep duikt de maand van de geschiedenis dit jaar in een paradoxale wereld, een bedrieglijk spiegelpaleis. Wat is tegenwoordig nog echt en wat is daar de authentieke waarde van? Kan de kopie of de imitatie meer zeggingskracht hebben dan het origineel? Is de door Niels Buddiger bewerkte juni-afbeelding nog steeds van de gebroeders Van Lymborch of is het van Niels of is het AI? Of is het helemaal niet belangrijk en gaat het om de zeggingskracht. De kunstenaars van UNIT dagen u met hun op de Van Lymborchs gebaseerde werk uit tot beter kijken en reflectie over betekenis en schoonheid van kunst anno 1400 en 2024.
De expositie is te bezoeken van 27 oktober 2024 tot en met 26 januari 2025 in de Zuiderkapel van de Stevenskerk.
Een blik op de kosmos in het werk van de gebroeders Van Lymborch
Van 12 november 2023 tot 21 mei 2024 toont het Gebroeders van Lymborch Huis in Nijmegen een blik op de kosmos zoals deze is afgebeeld in het werk van de gebroeders Van Lymborch. We weten tegenwoordig meer van de kosmos dan ooit tevoren, en zijn in staat om door middel van moderne apparatuur het heelal zeer gedetailleerd waar te nemen. Dat was echter geen vanzelfsprekendheid voor de tijdgenoten van de gebroeders Van Lymborch. Hoe beleefde de middeleeuwer dit universum?
De mens heeft altijd een fascinatie gehad voor de sterrenhemel. Mystieke verwondering ging hand in hand met de drang om de kosmos te doorzien en te begrijpen. De bewegingen van zon en maan bepaalden de kalender. Van groot belang om de heilige dagen vast te stellen.
In de Franse hofkringen, waar de Nijmeegse gebroeders van Lymborch hun wereldberoemde schilderingen maakten, was het duiden van de sterrenhemel een serieuze bezigheid. Astrologen en astronomen waren er kind aan huis en werden in hun miniaturen levendig verbeeld. We zien ze in de weer met astronomische instrumenten zoals een armillarium, een astrolabium of een hemisferium. Raadselachtige instrumenten in onze ogen, maar met zeer praktische toepassingen om tijd en plaats te bepalen. Het waren symbolen van kennis en wijsheid, die men in de Franse hofkringen maar wat graag tentoonstelde.
In de expositie Universum Van Lymborch wordt afgerekend met het idee dat de middeleeuwers nauwelijks kennis hadden over de kosmos en dat zij niet beter wist dan dat de aarde een platte ronde schijf was. De afbeeldingen van de gebroeders Van Lymborch tonen aan dat ze kennis hadden van astronomische instrumenten waarmee ze de sterrenhemel konden onderzoeken.
Centraal in de expositie staat de eerste grote klus van de gebroeders Van Lymborch: de Bible Moralisée die ze voor Filips de Stoute, hertog van Bourgondië, vervaardigden. In dit werk schilderden Paul en Johan van Lymborch, al op 14- en 17-jarige leeftijd, een ronde aarde in hun illustratie bij het scheppingsverhaal. Bij het maken van dit werk werden ze begeleid door Jean Durand, de lijfarts van Filips de Stoute. Durand combineerde zijn functie als arts met die van priester en astronoom. Uit de afbeeldingen van de Bible Moralisée kunnen we niet anders dan concluderen dat Durand de kennis die hij als astronoom had, deelde met de gebroeders Van Lymborch zodat zij dit konden verwerken in hun prachtige moraalbijbel.
De expositie Universum Van Lymborch sluit aan op het thema van de nieuwste tentoonstelling van het Valkhof Museum: Into the Black Hole en laat zien dat verwondering over het heelal en de kosmos die zich rondom onze wereld bevindt, iets is van alle tijden.
De expositie Universum Van Lymborch is mede mogelijk gemaakt dankzij de steun van onze vrienden en vrijwilligers, de stichting Maelwael Van Lymborch Studies, en de Gemeente Nijmegen. Waarvoor onze grote dank.
Door deze opvallende overeenkomst is het zo goed als zeker dat deze zelfde margeschilder intensief heeft samengewerkt met de Gebroeders van Lymborch aan de Belles Heures. Daarom heeft deze de naam Meester B van de marge van de Belles Heures gekregen. Een anonieme noodnaam, zoals vele (marge)schilders uit die tijd ten deel is gevallen, bij gebrek aan de overlevering van een echte naam. Hiermee hoort deze tot de beste en meest gewaarde margeschilders uit die tijd.
De losse bladen uit dit tot op heden onbekende getijdenboek worden op dit moment materiaaltechnisch onderzocht door Naturalis in Leiden in samenwerking met de Universiteit Wageningen. Wat al bekend is dankzij dit onderzoek van Rob Dückers (Emerson College Boston-Well) en Hanneke van Asperen (Radboud Universiteit Nijmegen) is dat de perkamenten bladen die nu te zien zijn, zijn losgesneden uit een boek dat verrassende overeenkomsten vertoond met de getijdenboeken uit de collectie van hertog Jan van Berry. Uit zijn bibliotheek zijn momenteel nog 8 getijdenboeken bekend, waaronder de genoemde Belles Heures en de Très Riches Heures waaraan de Nijmeegse Gebroeders van Lymborch hebben gewerkt. De Belles Heures is een van de topstukken van het Metropolitan Museum of Art in New York. 17 dubbele pagina’s van de Belles Heures vormden het hoogtepunt van de expositie Nijmeegse meesters aan het Franse hof in Museum Het Valkhof in 2005. We weten uit zijn inventaris dat hertog Jan van Berry in totaal 15 getijdenboeken bezat. De bladen die nu zijn gevonden, vormen waarschijnlijk samen een van de ontbrekende 7 boeken. Een bijzondere vondst van wereldformaat. Met de expositie in het Gebroeders van Lymborch Huis krijgt Meester B zo voor de tweede maal een podium in Nijmegen, maar ditmaal als margeschilder in de centrale rol.
De expositie Meester B. in het Gebroeders van Lymborch Huis is mede mogelijk gemaakt dankzij de steun van onze vrienden en vrijwilligers, de stichting Maelwael Van Lymborch Studies, het Valkhofmuseum en diverse private bruikleengevers. Waarvoor onze grote dank.
In eindeloze reproductie… Hoe de Nijmeegse Gebroeders van Lymborch ons beeld van de middeleeuwen bepalen
Expositie 2 oktober 2022 – 2 april 2023
Het werk van de Gebroeders van Lymborch heeft zich het grootste deel van zijn ruim 600 jaar lange bestaan afgespeeld in het duister. Het was niet bestemd voor onze ogen. Het was gemaakt voor het persoonlijke genot van hertogen en prinsen. Opgeborgen in een paar gesloten boeken in ontoegankelijke privébibliotheken.
Halverwege de 20e eeuw komt daar plots verandering in. Door de snelle innovaties in fotografie en reproductietechniek wordt hun kunst voor het grote publiek toegankelijk. In januari 1948 drukt het Amerikaanse fotomagazine Life in zijn eerste volledige kleurenuitgave de – nu zo bekende – twaalf kalenderbladen paginagroot af. In menig huiskamer worden de kleurige platen opgehangen.
Met name de kalenderafbeeldingen uit de Très Riches Heures worden bij uitstek de iconen die voor onze tijd de late middeleeuwen zouden verbeelden. Het zijn deze afbeeldingen van de wisselende seizoenen, landschappen, kastelen, boeren en edelen die ons beeld van de middeleeuwen hebben gevormd. Zoals Umberto Eco schreef: “De Très Riches Heures zijn als een filmdocumentaire die ons het leven van een tijdperk toont. Geen enkele film kan tippen aan de getrouwheid, de pracht en de ontroerende schoonheid van dit werk.”
Nu verschijnen de afbeeldingen van de drie Gebroeders van Lymborch overal. Van ansichtkaarten tot posters, van betaalbare publieksuitgaven tot schoolboeken. Van kussenslopen tot pyjama’s, van postzegels tot wandklokken. Alles vrolijk opgesierd met hun schilderingen, maar meestal zonder de vermelding van de naam van de makers. Deze afbeeldingen – die ooit opgesloten lagen, slechts zichtbaar voor de ‘lucky few’ – komen nu via diverse reproducties tot ons.
De expositie in het Gebroeders van Lymborch Huis toont een aantal bijzondere reproducties. De eerste zwart/wit heliogravures uit 1884 in de Gazette des Beaux-arts, de eerste kleurendruk in de uitgaves van Paul Durrieu (1904), Verve magazine (1940) en het Amerikaanse Life magazine (1948), met de keurig weggeretoucheerde genitaliën in het kalenderblad van de maand februari. Daarnaast tal van curiosa: postzegels uit Ierland en Paraquay, een wandklok uit Duitsland en een persoonlijke kerstgroet van Kuifje door Hergé.
Mythische Monsters & fantasievolle creaturen in middeleeuwse handschriften
Tussen de bladen van middeleeuwse boeken vinden we een wereld vol fantasie, waar niet alleen het alledaagse, maar ook het bijzondere zijn plek heeft. Onder de opmerkelijke schepsels die deze handschriften bevolken hebben de monsters een aparte plaats. Het woord ‘monster’ komt van het Latijnse monstrum, wat ‘iets waarvoor men moet oppassen’ betekent. Voor de middeleeuwse mens vormden monsters en fabeldieren dan ook een concrete waarschuwing.
‘Gezongen gebed’: Gregoriaanse gezangen in middeleeuwse handschriften.
Ervaar een luisterrijke verzameling van een aantal originele muzieknotaties uit liturgische boeken uit de late middeleeuwen. Speciaal voor het Gebroeders van Lymborch Huis zijn deze fragmenten ingezongen door Schola Cantorum Karolus Magnus. Tijdens de expositie of later thuis kun je hiervan genieten met een speciaal voor deze tentoonstelling uitgebracht boekje dat je gratis meekrijgt bij een bezoek. Musicerende engelen uit het werk van de gebroeders Van Lymborch verluchtigen het geheel!
Meesters in de marge: Randversiering in handschriften uit de tijd van de Gebroeders van Lymborch
Een zestal originele manuscript bladen uit de tijd van de gebroeders Van Lymborch zullen dan in ons Huis te zien zijn. Een van deze bladen is duidelijk van dezelfde hand als de margeschilder van de gouden wingerdbladen in de Belles Heures. Een heel bijzondere ontdekking!
De handschriften waarin de gebroeders Van Lymborch hun miniaturen hebben geschilderd, waaronder de Belles Heures en de Très Riches Heures, zijn terecht wereldberoemd. Hun schilderkunst behoort tot het mooiste dat is overgeleverd uit wat de historicus Johan Huizinga het ‘Herfsttij der Middeleeuwen’ noemde.
Hoe beroemd deze handschriften en hun makers ook zijn, vaak gaat maar weinig aandacht uit naar de versiering in de marges rond de tekst en de miniaturen, die werd aangebracht door andere, gespecialiseerde vaklieden. Onterecht, want ook deze decoratie bepaalt voor een deel de visuele indruk van een opengeslagen handschrift. Niet alleen werden deze decoratieschilders in hun eigen tijd hogelijk gewaardeerd – contemporaine bronnen spreken over ‘grans ouvriers’ oftewel grote meesters – ook is in de afgelopen decennia het onderzoek naar hun werk in een stroomversnelling gekomen.
Aan de hand van een aantal originele bladen uit handschriften uit de tijd en deels uit de omgeving van de gebroeders Van Lymborch, aangevuld met facsimiles, toont deze kleine expositie de variëteit en de kwaliteit van het werk van deze ‘grans ouvriers’.